Bên lề Hội nghị sơ kết 6 tháng đầu năm 2008 ngành xuất bản, câu chuyện gây nhiều tranh cãi xung quanh những bộ truyện tranh mang đến từ Nhật Bản có cách đọc ngược từ sau lên trước, từ phải sang trái đã được đem phân tích một cách thấu đáo. Đấy là một cách PR của các NXB, một nét mới của trào lưu hội nhập hay sự “va chạm” chưa… đúng lúc của các giá trị văn hóa?
Văn hóa đọc vẫn luôn được bạn đọc đón nhận
Truyện tranh có kết cấu đọc ngược của các nước Nhật Bản, Hàn Quốc, Trung Quốc được du nhập vào Việt Nam từ nhiều năm nay, song do số lượng hạn chế nên chưa gây nhiều chú ý của bạn đọc. Chỉ từ tháng 5-2008, hàng loạt bộ truyện tranh manga được biên dịch và phát hành ồ ạt, giới mê sách mới biết, có một loại sách… đọc ngược như vậy.
Những bộ truyện: Tội lỗi & hình phạt, Hương tình yêu, Trò chơi Vampire, Naruto, Getlove, Thấy mà ghét, Đồng hồ cát, Thánh điển quái vật Natsumi Itsuki... với những lời giới thiệu của NXB Kim đồng: Đoán xem chuyện gì kỳ cục vậy? Ban đang bắt đầu đọc từ… cuối tập truyện lên. Người Nhật có cách đọc hoàn toàn ngược với chúng ta, điều này cũng có nghĩa là các cuốn truyện tranh khi xuất bản tại Việt Nam, từ ô thoại đến ô tiếng động hầu như phải “lật ngược” lại…
Hay của NXB Thông tấn: Lạ quá phải không? Trên tay bạn là tập truyện mang 100% phong cách Nhật Bản R2l đấy... Hàng trăm năm nay truyện tranh Nhật Bản (manga) được sáng tác từ phải qua trái. Trong khi đó tại Việt Nam, cho đến thời điểm này các truyện đều bị lật ngược lại làm đảo lộn mọi ý tưởng sáng tạo của tác giả… Và tất nhiên, sự “hướng dẫn” khá nhạy cảm đó đã khơi mào cho một cuộc tranh luận, khi một số nhà nghiên cứu văn hóa, nhiều bạn đọc đăng đàn, cho rằng, du nhập dòng truyện tranh này là tự đánh mất đi giá trị của tính độc lập trong yếu tố văn hóa truyền thống người Việt Nam.
Ngoài ra, vấn đề cách đọc cũng là một yếu tố văn hóa đặc trưng của mỗi dân tộc. Một tác phẩm nước ngoài khi xuất bản trong nước ngay cả nội dung còn phải xem xét “nhập gia tùy tục” cho phù hợp với văn hóa chứ chưa nói gì đến cách đọc. Nếu chỉ là vấn đề bản quyền mà “giữ ý tưởng tác giả” thì cần nhìn nhận, các NXB trong nước, tại sao lại chịu sự “áp đặt” của đối tác? Tuy nhiên theo ông Phạm Quang Vinh, Giám đốc NXB Kim Đồng, khái niệm “đọc ngược” ở đây nên được hiểu là ngược so với cách đọc truyền thống của người Việt Nam, cách đọc đó là “phải” và như một phần văn hóa của người Trung Quốc, Nhật Bản. Vì thế, rất khó có thể nói đó là không phù hợp văn hóa Việt, mà nên đánh giá, truyện tranh đọc ngược là một cách tiếp cận một nền văn hóa khác, nó chỉ chưa phù hợp thói quen đọc của người Việt Nam mà thôi...
Ông Nguyễn Trí Đức, Trưởng phòng Truyện tranh NXB Trẻ cho rằng: Trên thế giới, nhiều nước như Mỹ, Đức muốn phát hành bộ sách hay, đang bán rất chạy trên thế giới của Nhật Bản cũng phải chấp nhận đọc ngược như vậy. Bản thân các NXB không phải vì “câu khách” để bán sách, mà sau khi thương lượng không được, chúng tôi mới buộc phải tuân thủ những điều kiện của đối tác nhằm đảm bảo tôn trọng Công ước Berne về bản quyền tác phẩm.
Cũng theo ông Đức, qua khảo sát của NXB Trẻ, lần đầu tiên đọc một cuốn truyện như vậy, đúng là người đọc hơi khó chịu chút ít, nhưng sau, nhất là giới trẻ 8X, 9X cũng thấy thú vị. Ông Vinh cũng thông tin thêm: Trên thực tế, rất khó có thể đưa ra một nguyên tắc để “đo đếm” xem thế nào là phù hợp hay không phù hợp, sự lựa chọn hay không lựa chọn xuất bản phẩm này hoặc xuất bản phẩm kia… Nó tùy thuộc vào trình độ, nhận thức, tâm huyết và trách nhiệm của từng NXB, của biên tập viên với những tiêu chí riêng, dựa trên những quy định chung của pháp luật. Trước, ông cha ta cũng đã từng đọc sách chữ Hán, chữ Nôm, từ phải qua trái, từ dưới lên trên... Do đó để bạn đọc tiếp nhận một cách đọc, ngoài nội dung phải hay, có tính giáo dục cao và phù hợp truyền thống văn hóa Việt Nam, còn là thời gian thích ứng. Chấp nhận hay từ chối, tất cả tùy thuộc vào quyền của bạn đọc.
Bảo Hà - Khánh Huyền
Ông Lý Bá Toàn, Phó Cục trưởng Cục Xuất bản, Bộ Thông tin và Truyền thông
NXB phải chịu trách nhiệm trước bạn đọc
- Theo ông, việc phát hành truyện tranh đọc ngược, nên hay không?
- Nhiều NXB Trẻ, Kim Đồng, VH-TT, Thông tấn đã phát hành nhiều bộ truyện tranh đọc ngược từ 2, 3 năm nay. Tất nhiên với tập quán, cách tiếp cận văn bản của thế giới nói chung và của Việt Nam nói riêng, việc đọc ngược không phù hợp với truyền thống đọc của nhiều người. Song vấn đề bản quyền và yêu cầu của đối tác cũng đã tạo áp lực cho các NXB khi đưa dòng truyện manga vào Việt Nam. Vì thế, quan điểm của cơ quan quản lý chúng tôi, những bộ truyện hay, có tính giáo dục cao, phù hợp với truyền thống, văn hóa Việt Nam, không vi phạm các quy định của luật pháp Việt Nam và quốc tế đều được tạo điều kiện để xuất bản.
- Nhưng những loại truyện tranh đọc ngược theo nhiều chuyên gia, có thể ảnh hưởng đến nhận thức, phương pháp đọc, khả năng tiếp nhận thông tin của trẻ em?
- Chúng tôi thường xuyên nhắc nhở các NXB khi thương lượng, nên chú ý các yếu tố đó. Tuy nhiên trong xu thế hội nhập sâu rộng, Luật Xuất bản sửa đổi, bổ sung sẽ tạo một cơ chế thoáng hơn để các NXB chủ động trong việc chọn đối tác, chọn nội dung tác phẩm, đồng thời họ cũng phải chịu trách nhiệm trước bạn đọc về những gì mình phát hành. Trong luật cũng quy định, NXB hay các đối tác in ấn, phát hành sách phải ghi rõ những thông tin hướng dẫn, giới thiệu, quy định độ tuổi... Nếu NXB nào không thực hiện những điều này, chúng tôi sẽ tiến hành kiểm tra, xử lý thật nghiêm khắc.
- Ông đánh giá như thế nào về sự tồn tại của thể loại truyện tranh đọc ngược?
- Việc tiếp cận cái mới phải có thời gian, có thăm dò kỹ lưỡng để xem mức độ bạn đọc chấp nhận đến đâu. Vì thế, theo tôi, các NXB nên có cuộc điều tra cụ thể để xem số lượng sách bán được bao nhiêu, lượng bạn đọc chấp nhận như thế nào... Cục Xuất bản có thể cuối năm sẽ tiến hành kiểm tra để có đánh giá chính xác về sự hiện diện của dòng truyện này. Tôi nghĩ, cuối năm nay hoặc sang năm sau, chúng ta sẽ có câu trả lời, truyện tranh đọc ngược sẽ tồn tại hay không tồn tại trong thị trường sách Việt Nam.
Ý kiến người trong cuộc
"Nếu so với những cuốn sách cùng dành cho lứa tuổi ô mai thì truyện tranh manga Nhật Bản luôn đứng ở vị trí số 1, bán chạy nhất và chiếm được cảm tình nhiều nhất. Song khi các NXB đồng loạt cho ra đời loại truyện tranh đọc ngược, chúng tôi cũng rất lo ngại sợ không có người mua. Và thực tế thời gian đầu, khách hàng cũng rất e ngại vì lối đọc kỳ cục như vậy, nhiều bạn học sinh còn quay lại cửa hàng đổi vì nghĩ sách... in sai. Đến bây giờ, lối in ngược vẫn là một trở ngại trong việc bạn đọc tìm đến với sách, số lượng bán ra không nhiều bằng những cuốn manga trước đây. Tôi nghĩ có lẽ phải cần một thời gian nữa, khi bạn đọc quen dần với lối đọc ngược thì sách mới đến được với chủ nhân của nó".
Bà Nguyễn Thu Cúc, Chủ cửa hàng sách 139 đường Láng
"Một số NXB của Nhật Bản như Shogakukan, Sinshokan đã phản ứng trước việc truyện tranh của họ bị in “ngược” và yêu cầu in “xuôi” theo cách đọc của họ. Lý do là những hình ảnh, nội dung trong truyện có thể bị sai lệch do cách in lật lại. Đây là yêu cầu bản quyền của các đối tác Nhật Bản. Nếu không in ngược 100% theo phong cách Nhật thì NXB sẽ không được cấp bản quyền. Thật ra trước đây, để phù hợp với cách đọc của người Việt hiện đại, chúng tôi đã thương lượng với đối tác để được dịch chuyển hình ảnh và câu chữ theo kiểu in xuôi từ trái qua phải, mà điển hình là manga Doremon. Họ bảo đã nhân nhượng chúng tôi 4 năm nay rồi, và bây giờ thì không nhân nhượng nữa".
Bà Minh Hà, Trưởng ban Biên tập truyện tranh NXB Kim Đồng
"Gia đình tôi có 2 cháu, một cháu học lớp 5 và một cháu học lớp 8 thì đều là những “fan” cuồng nhiệt của truyện tranh manga. Tuy nhiên gần đây, tôi thấy đa số truyện tranh đều in ngược, thắc mắc thì nhà sách bảo do NXB ấn hành. NXB thì bảo do đối tác yêu cầu thế. Và cuối cùng người phải hứng chịu là bạn đọc. Đành rằng đó là thói quen của người Nhật nhưng mỗi nước có một thói quen khác nhau. Khi chúng ta tìm đến sách là để giải trí, vậy mà lại còn thêm cái bực mình vì phải đọc ngược thì đâu còn là giải trí nữa. Mọi người bảo đọc dần thành quen, chỉ sợ rằng khi quen với đọc ngược rồi thì lại phải “đánh vật” khi đọc xuôi. Trong khi mọi sách vở của chúng ta bây giờ đều là đọc xuôi hết".
Ông Trần Quang Minh, phường Mai Dịch, quận Cầu Giấy
( Theo An ninh Thủ đô )
Bookmarks