[Từ vựng] Momiji và Nhật Bản
Mỗi năm đến tháng 10 tôi thường nhớ đến mùa Thu lá đỏ rồi liên tưởng đến một từ rất quen thuộc trong tiếng Nhật: "momiji". Nhưng "momiji" là gì?
|
"Momiji" có ngữ nguyên là "momizu" (もみづ) - nghĩa là "trở nên đỏ hay vàng". Trước thời Hei-an người Nhật đọc danh từ này là "momichi" nhưng sau đó biến qua daku-on (獨音) của nó là "momiji".
"Momiji" có thể viết bằng chữ Hiragana là もみじ hay chữ Hán là 紅葉 (hồng diệp). Vì thế "kouyou" (âm Hán Nhật cho 紅葉) là cách gọi khác cho "momiji".
Thế thì "momiji" có nghĩa trước hết là "lá đỏ mùa Thu", "Fall Color" hay "Autumn leaves".
Xưa kia ở làng Kinasa (鬼無里・ Quỉ vô lí) tỉnh Nagano (長野・Trường dã) có một nàng "ma nữ" tên là "Momiji". Nhân vật nầy thường được nhắc đến trong những vở kịch "NÔ" （能・năng）của Nhật trong mùa "momijigari".
Khi ăn thịt nai người Nhật gọi lóng (隠語(ingo)・slang) là ăn "momiji" - có thể vì thịt đỏ như lá momiji? Lúc ăn món "phụng cước" (鳳脚) - tức chân gà họ cũng gọi là "momiji". |
Cây "Kaede" (Acer palmatum)
Trong giới thực vật cây "Kaede" (カエデ）- tức Japanese maple, Phong (楓) hay Thích có tên rất phổ thông là "momiji". Đây là loài cây thường cho lá đỏ vào Thu với dáng lá hình sao hay bàn tay nhiều ngón.
Chính vì lý do lá có dạng giống bàn tay con ếch "Kaeru" (蛙) nên đã mang đến tên "Kaede" (kaeru + de) cho nó. Tương tự như thế danh pháp Latin của "kaede" là "Acer" - Từ nầy có nghĩa "sharp" vì đa số lá kaede hay maple có nhiều cánh chia nhọn.
Như vừa nói phía trên cây "kaede" là loài cây cho lá đỏ hay vàng vào Thu. Nhưng không phải cây nào có lá đỏ hay vàng đều là "kaede".
Cây "ginkgo" (bạch quả) có lá vàng rất diễm lệ và thường thu hút sự chú ý của người đi xem "momiji" khi đứng giữa những cây "kaede". Cây sau nầy được trồng trong nhiều khuôn viên đại học xưa như trường Todai (東大), Kyodai (京大) và Keio (慶応).
Người Trung Hoa gọi cây momiji – kaede của Nhật Bản là 楓 (phong) hay 槭 (túc). Tuy nhiên trong trường hợp "中国楓"(Trung Quốc phong) và "アメリカ楓" (America phong), 2 cây nầy không phải Chinese maple và American maple mà là "Chinese Sweetgum" và "American sweetgum"(1).
Mùa Thu khi chạy xe đạp vùng núi miền Bắc Mỹ những cây "Tree of Heaven" (Chinese Sumac) và dây leo "Poison Ivy"(2) lúc nào cũng buộc tôi phải dừng xe lại để thưởng thức cái sắc đẹp của nó.
__________________________________________________ ______
Chú thích:
(1)Sweetgum (ngữ pháp Latin: Liquidambar ) là loài cây có rất nhiếu ở tiểu bang North Carolina Hòa Kỳ , Đài Loan và Trung Quốc. Tuy có lá gần giống như "momiji" về dáng cũng như màu sắc vào mùa Thu, nhưng những yếu tố về sinh thái thì hoàn toàn khác hẳn - Hạt cây sweetgum tập trung trong quả (dáng giống như trái lôm chôm) còn hạt "kaede" (maple) thì độc lập và có cánh như hạt quả cây dầu ở VN ta.
(2)Chinese Sumac và Poison Ivy là 2 loài thực vật có nhựa độc làm loét da. Nhựa cây nầy có dầu "urushi" như trong cây sơn. Người Nhật dùng cây C.Sumac làm bonsai và gọi là "Haze bonsai". Nankin Haze là loại cây khác. Nankin có nghĩa là Nam Kinh, tức muốn nói đến Trung Quốc. Cây sau nầy có dầu mỡ giống như sáp lỏng. Xưa kia được trồng rất nhiều ở Nhật và Mỹ để lấy dầu nấu ăn, làm hóa phẩm, xà phòng, dầu đốt đèn, nến, v.v. Lá cây nầy hơi tròn và nhọn phía trước. Bên Mỹ gọi nó là "Chinese tallow tree", "popcorn tree", "chicken tree" hay "Florida aspen" (vì có lá giống lá của aspen).
(3)Chụp trong chuyến đi mùa Thu năm 2008
- muốn xem toàn tập ảnh xin click: http://erct.com/2-ThoVan/HVanBa/Fall...ny-Passage.htm
Momiji và phong tục hay của người Nhật
Người Nhật có cái thú "hành lạc" (行楽) vào mùa Thu gọi là "momijigari" (紅葉狩り）- tức là đi tìm cảnh đẹp do lá mùa Thu tạo cho. "Kari" (khi đi sau từ khác đọc lại là "gari") có nghĩa là "đi săn". Những nơi thường được dân Nhật đổ về xem lá là Nikko, Hakone, Ozegahara của vùng Kanto hay Kyoto, Nara của vùng Kansai Nhật Bản.
Bên Mỹ và Canada cũng tương tự như thế, bắt đầu vào cuối tháng 9 đến đầu tháng 11 người ta hay nôn náo tìm đường đi "leaf beeping" - tức là đi "momijigari" theo kiễu Mẽo! Đối với người không thích bị "nắng ăn" mà lại muốn xem cảnh lá đổi màu thì ngày nay trong thời đại computer ta có thể đi xem lá đỏ qua Cyberspace gọi là "Cyber-Leaf Peeping(4).
Xưa kia lúc còn ở bên Nhật tôi thường đi chụp ảnh trên núi Takao (高尾山), núi Mitsumine (三峰山) và Kamakura (鎌倉) trong mùa nầy. Đương nhiên công viên Shinjuku Gyoen (新宿御苑) cũng là nơi nổi tiếng cho anh em sinh viên Việt Nam ta đi xem lá đỏ thời đó.
Đi theo với "momijigari" người Nhật còn có cái thú vào ôn tuyền mùa Thu để thư giãn gọi là Aki no onsen tabi (秋の温泉旅・viếng ôn tuyền mùa Thu). Đương nhiên rượu chè tiệc tùng buổi tối sau đó thì khó có thể bỏ qua.
Ngoài thú đi săn cảnh lá đỏ mùa Thu người Nhật còn có những thú đi "săn" khác như là "budogari"（ブドウ狩り・đi hái nho), "ringogari"（リンゴ狩り・đi hái táo apple), "kakigari" （柿狩り・đi hái hồng）, "mikangari" (みかん狩り・đi hái quít), "kinokogari"（きのこ狩り・đi hái nấm）, v.v. Đây là thú đi tìm thức ăn dinh dưỡng cho cơ thể mùa Thu.
==============================================
(4)Như đi xem cảnh Thu ở Kyoto qua : Đi du lịch Kyoto trong mùa Diễm Thu qua “Cyperspace” trên website ERCT.com. Trong bài trên chữ "Cyperspace" xin đính chính lại là "Cyberspace"- đây là lỗi đánh máy của người viết. Thành thật xin lỗi bạn đọc.
